Doordacht Digitaliseren – 60 tips voor het schoolleiderschap

Doordacht Digitaliseren is ongetwijfeld een van de vele veranderprocessen waar je school op dit moment mee bezig is én de komende semesters nog mee bezig zal zijn. Als directeur, adjunct-directeur, IT-coördinator, TAC-er, zorg- of graadcoördinator, maar ook als leerkracht en administratieve collega, zorg je er mee voor dat de doordachte digitalisering vorm krijgt. Sowieso is het schoolleiderschap een verantwoordelijkheid van de school als systeem en niet enkel de verantwoordelijkheid van de personen die de term ‘directeur’ in hun titel hebben staan. Dit principe geldt ook voor de verantwoordelijkheid van het proces van Doordacht Digitaliseren. 

Ter inspiratie vind je hieronder 60 tips voor de aanpak van het verdere digitaliseren van je school. Alle tips samen bieden ze een overzicht van waar je school zich op kan richten. Als je school met één of meerdere van die tips aan de slag wil gaan, is het nuttig dat je school dat bewust en doelgericht doet. Bepaal prioriteiten (zie verder) en stel de volgende vragen: wat denken we dat het effect zal zijn als we deze tip volgen? Hoe gaan we dat effect kunnen waarnemen?  

Als kapstok gebruiken we de 20 opdrachten van Effectief Schoolleiderschap. 

Je kan de 60 genummerde tips gewoon na mekaar lezen, of je kan focussen op bepaalde opdrachten, waarvan je ook telkens een korte omschrijving leest. 

Daarnaast blijkt het nuttig om eerst een vorm van nulmeting in te richten. Waar staat onze school op dit moment op vlak van de digitalisering? Voor zo’n nulmeting kan je gebruik maken van de DigiKapitaal-scan of van de Selfie-scan. Klik hier als je meer info wil over het verschil tussen beide scans. De resultaten van een nulmeting helpen je om prioriteiten te bepalen voor de verdere digitalisering van je school. 

Opdracht 1 — Gedragen visie en doelen ontwikkelen

Visie en doelen van de school zijn helder en gedragen voor/door leerkrachten en andere medewerkers. 

1.Ontwikkel een schooleigen visie op Doordacht Digitaliseren. Eventueel laat je je daarbij inspireren door de visie van Schoolmakers.

2. Bepaal in samenspraak de doelen van het Doordacht Digitaliseren. Wat wil de school er wanneer mee bereiken? Maak een onderscheid tussen (1) doelen m.b.t. de digitale competenties van de leerlingen; (2) doelen m.b.t. de digitale didactiek gebruikt door de leerkrachten; en (3) de digitaliseringsdoelen van de school. Orden de doelen in hoofddoelen en subdoelen. De vooropgestelde doelen kan je opnemen in het ict-beleidsplan van de school. 

Opdracht 2 —  Gericht zijn op visie en doelen

Binnen de school gaat het grootste deel van de aandacht naar de realisatie van de visie en doelen.

3. Breng de visie en doelen van het Doordacht Digitaliseren ter sprake als verwachting ten aanzien van de leerkrachten én ten aanzien van de leerlingen. 

4. Ondersteun de leerkrachten met de vertaling van de visie naar de concrete onderwijspraktijk.

5. Bepaal in samenspraak welke vormen van evaluatie de school hanteert voor de digitale competenties van de leerlingen, voor de digitale didactiek gebruikt door de leerkrachten, voor de digitaliseringsdoelen van de school. 

Opdracht 3 — Inspireren tot effectief onderwijs

Inspireer collega’s met expertise over effectief onderwijs.

6. Inspireer de leerkrachten in het omarmen van de digitale technologie. 

7. Wijs leerkrachten op de ‘lessons-learned’ uit de Corona-periode. 

8. Zorg dat de leerkrachten vertrouwd geraken met de drieledige ordening van digitale competenties: (1) digitale media en toepassingen gebruiken om te creëren, te participeren en te interageren; (2) computationeel denken en handelen (3) verantwoord, kritisch en ethisch omgaan met digitale en niet-digitale media en informatie.

9. Vraag de leerkrachten op welke  digitaliseringsdoelen zij zullen inzetten? 

10. Zorg ervoor dat leerkrachten erin slagen om een geschikte keuze te maken uit de bestaande digitale leermiddelen (digitale oefeningen, online filmpjes, (ingesproken) presentaties, enz.) 

11. Stimuleer leerkrachten om de digitale competenties van de leerlingen formatief te evalueren.  Wijs hen op deze bijdrage: Hoe vel je een summatief oordeel wanneer je enkel formatief gegevens mag verzamelen?

12. Zorg ervoor dat het schoolteam een passende begeleiding biedt aan alle leerlingen.

13. Stimuleer het schoolteam om ouders te betrekken in het leerproces van de leerlingen. Blijf het adagio Sterke (sch)ouders tijdens corona hanteren. 

Opdracht 4 — Betrokken zijn bij lesgeven en evalueren

Wees betrokken bij het ontwerp en de uitvoering van het lesprogramma, op het didactisch handelen van de leerkrachten en op het evalueren van de leerlingen. 

14. Coach de leerkrachten bij de realisatie van de digitaliseringsdoelen en de gekozen vormen van evalueren. Inspiratie over de coaching vind je in de volgende blog: Ondersteun je collega’s – stel je (ook op afstand) op als oplossingsgerichte coach. 

Opdracht 5 — Opvolgen en terugkoppelen

Volg de realisatie van de onderwijsleerdoelen op en hou de leerkrachten hiervan op de hoogte. 

15. Volg de realisatie van de vooropgestelde digitaliseringsdoelen en de gekozen vormen van evalueren op. Geef naar aanleiding van je observaties feedback aan de leerkrachten en aan het hele schoolteam. 

Opdracht 6 — Resultaatgericht waarderen

Volg en waardeer de prestaties van de individuele leerkrachten.

16. Waardeer – ook op het vlak van Doordacht Digitaliseren – de leerkrachten meer dan geregeld op een informele manier en systematisch wat meer formeel op sleutelmomenten in het schooljaar. 

Opdracht 7  — Intellectueel uitdagen

Zorg ervoor dat de leerkrachten op de hoogte zijn van recente theoretische en praktijkgerichte onderwijskundige inzichten. 

17. Wijs de leerkrachten de weg naar de online beschikbare knowhow over onderwijs in digitale tijden. Je vindt die onder andere op deze sites, blogpagina’s en podcasts: 123 Digit,  Mediawijs-tools, eindtermen digitale competentie (onderwijsdoelen.be), afstandsleren en heropstart (Katholiek Onderwijs Vlaanderen), platform (Provinciaal Onderwijs), Platform E-leren  (OVSG), Schoolmakers, Duurzaam Onderwijs, Pedro de Bruyckere, Buiten de krijtlijnen, Onderwijs Vandaag, Vrienden van het onderwijs, … 

18. Zorg dat leerkrachten gebruik kunnen maken van externe, online hulpbronnen (kennisclips, webinars, online stappenplannen, enz. ) om expertise op te doen op het vlak van digitaal leren en lesgeven.

Opdracht 8 — Datagebruik ondersteunen

Investeer in datageletterdheid (als attitude, competentie en proces), met als ambitie dat de schoolwerking en de lespraktijken kunnen ontwikkelen op basis van relevante informatie.  

19. Onderzoek elk schooljaar waar je school staat op het vlak van doordacht digitaliseren. Zoals hogerop reeds gesteld, kun je hiervoor gebruik maken van de DigiKapitaal-scan of van de Selfie-scan. Klik hier als je meer info wil over het verschil tussen beide scans. Bespreek resultaten en de voortgang met het Schoolteam, bepaal ontwikkelpunten voor de volgende paar semesters. 

Opdracht 9 — Samen leren stimuleren

Stimuleer leerkrachten(groepen) om op verschillende manieren samen te leren.  

20. Nodig leerkrachten uit om het durf-te-vragen-principe rigoureus te hanteren richting mekaar en richting jou. Hoe zou jij dit doen? Hoe kan ik …? Wat is belangrijk bij…? 

21. Zorg tussentijds voor momenten waarop leerkrachten samen kunnen reflecteren over de kwaliteit van hun digitaler wordende lespraktijk, gekoppeld aan hun opvattingen over goed onderwijs. 

22. Stimuleer dat leerkrachten samenwerken om de digitale expertise in het leren en lesgeven te versterken.

Opdracht 10 — Inspraak geven 

Betrek leerkrachten bij het bepalen van beleid, bij het nemen van belangrijke beslissingen en bij de aanpak van complexe uitdagingen.  

23. Betrek het schoolteam bij het tot stand brengen van de visie en doelen voor het Doordacht Digitaliseren.

24. Hanteer met het oog op gedragen doelen en visie de consent besluitvorming.  

Opdracht 11 — Verandering faciliteren

Zorg ervoor dat veranderingen in goede banen geleid worden. 

25. Zorg voor een realistische en gekende planning van de stappen die de school zet op vlak van Doordacht Digitaliseren. 

26. Evalueer de plannen tussentijds en stuur bij indien nodig. 

27. Stimuleer leerkrachten om te experimenteren met nieuwe digitale lespraktijken.

28. Maak actief gebruik van de reeds aanwezige digitale competenties van leerkrachten en leerlingen. 

Opdracht 12 — Positiviteit bevorderen

Beschik over een positieve attitude en straal die attitude uit. 

29. Ga vanuit een positieve ingesteldheid om met leerkrachten, met andere medewerkers en met leerlingen.

30. Ondersteun de leerkrachten en andere medewerkers om positief om te gaan met de digitale transformatie. 

Opdracht 13 — Gedragen communicatieregels installeren

Zorg voor een heldere en transparante communicatie tussen alle betrokkenen op de school.

31. Zorg voor duidelijke afspraken over de digitale communicatie met en tussen de leerlingen.

32. Zorg voor duidelijke afspraken over de digitale communicatie met de ouders.

33. Geef het voorbeeld van hoe communicatie kan verrijkt worden met iconen en beelden.

34. Maak duidelijk hoe leerlingen, ouders, leerkrachten en andere medewerkers hun vragen en zorgen over AVG op school kunnen uiten. AVG staat voor (Algemene Verordening Gegevensbescherming’ (Engels: General Data Protection Regulation – GDPR).   

Opdracht 14 — Aanwezig zijn

Zorgt ervoor dat de schoolleider(s) worden ervaren als toegankelijk en beschikbaar.

35. Stel je toegankelijk op voor leerkrachten en andere medewerkers die vragen hebben over het Doordacht Digitaliseren van de school. 

36. Stel je toegankelijk op voor leerlingen die vragen hebben over het Doordacht Digitaliseren van de school.

37. Stel je toegankelijk op voor ouders die vragen hebben over het Doordacht Digitaliseren van de school. 

Opdracht 15 — Aandacht geven

Geef aandacht aan persoonlijke situaties en intermenselijke relaties. 

38. Luister actief naar de digitale zorgen van leerkrachten en andere medewerkers.

39. Onderzoek hoe en met welke externe partijen je school de leerlingen en personeel kan ondersteunen op digitaal vlak.  

40. Bevraag hoe leerkrachten en andere medewerkers de Doordachte Digitalisering op de school ervaren.

Opdracht 16 — Heldere structuur en procedures ontwerpen

Zie erop toe dat de organisatiestructuur en de gehanteerde procedures de realisatie van de visie en de doelen van de school optimaal ondersteunen. 

41. Richt een tijdelijke stuurgroep Doordacht Digitaliseren op.

42. Spreek af wie welke rollen en verantwoordelijken opneemt in het proces van Doordacht Digitaliseren. 

43. Onderzoek welke procedures anders of beter ingericht kunnen worden dankzij de nieuwe mogelijkheden die de digitalisering biedt. Denk daarbij onder andere aan lessenroosters, leerlingenadministratie, leerkrachtenadministratie, leerlingvolgsysteem,…

44. Maak heldere afspraken over welke digitale tools gebruikt worden voor het leren en lesgeven.

45. Maak gebruik van digitale tools om de  effectiviteit van de besluitvormingsprocessen te verhogen. Denk daarbij aan: apps en platformen om te brainstormen, online enquêtes te organiseren, samen te werken in documenten, enz.

Opdracht 17 — Doeltreffend personeelsbeleid voeren

Maak werk van een doeltreffend personeelsbeleid.

46. Laat de leerkrachten en andere medewerkers af een toe bewust stilstaan bij het zelfbeeld dat ze hebben op vlak van digitale knowhow: waar ben ik goed in? Waar wil ik verder in wil groeien?

47. Laat leerkrachten af en toe stil staan bij hun opvattingen ten aanzien van het gebruik van digitale leermiddelen.

48. Gebruik het proces van het Doordacht Digitaliseren als hefboom voor het inrichten van state-of-the-art vormen van professionalisering. 

49. Hou bewust rekening met (al dan niet leeftijdsgebonden) verschillen op vlak van de digitale knowhow van leerkrachten en andere medewerkers op de school. 

50. Zorg dat elke leerkracht bij iemand hulp kan vragen omtrent het didactisch gebruik van ICT bij het  lesgeven. Zo zorg je er mee voor dat ICT geen rem zet op het welbevinden van collega’s. 

51. Zorg voor iemand die leerkrachten en andere medewerkers ondersteunt bij de technische aspecten van ICT.  Zo zorg je er mee voor dat ICT geen rem zet op het welbevinden van collega’s.

Opdracht 18 — Gepaste infrastructuur en materialen voorzien

Zorg samen met het schoolbestuur voor een gepaste infrastructuur en de nodige materialen voor het onderwijsproces.

52. Inventariseer en analyseer de noden op vlak ICT-infrastructuur (het geheel van hard- en software, netwerk, servers, licenties, apparaten voor leerkrachten en leerlingen). 

53. Voorzie in eigen of door de school beheerde digitale apparaten die leerlingen op school kunnen gebruiken wanneer zij die nodig hebben.

54. Voorzien in voldoende apparaten die in het kader van afstandsonderwijs of projecten door de leerlingen thuis gebruikt kunnen worden.

Opdracht 19 — Financiële middelen beheren 

Zorg samen met het schoolbestuur voor een efficiënt beheer van middelen. 

55. Baseer de keuzes op vlak van ICT-investeringen op een nodenanalyse (zie hoger). 

56. Hou een apart overzicht bij van de extra kosten die je school heeft in het kader van het proces van Doordacht Digitaliseren.

57. Maak actief gebruik van financiële middelen die diverse overheden ter beschikking stellen voor het proces van Doordacht Digitaliseren. 

Opdracht 20 — Functionele externe relaties onderhouden

Ontwikkel en onderhoud een extern netwerk dat functioneel is voor de schoolwerking. 

58. Inventariseer de contacten van externe diensten, profit- en social-profit organisaties die jouw school kunnen ondersteunen in het proces van Doordacht Digitaliseren. 

59. Onderzoek of je school op één of andere manier baat kan hebben bij een (nieuwe) samenwerking met één of meerdere naburige scholen? 

60. Hou contact met collega-directies binnen de scholengroep/-gemeenschap en daarbuiten. 

Schoolmakers wenst jou en iedereen op je school erg veel succes met het verdere proces van Doordacht Digitaliseren.

Yves Larock en Tom Sleeuwaert