Code ORANJE: 50 tips voor je schoolleiderschap

Net als vele andere ouders waardeerde ik vorig schooljaar heel erg wat leraren allemaal deden voor de continuering van het leren en de ontwikkeling van onze kinderen en jongeren. Al van bij de start van de quasi-lockdown van de scholen in maart zagen we hoe leraren hun best deden én er meestal ook in geslaagd zijn om contact te houden met hun leerlingen. In de weken van de lockdown, na de paasvakantie, zetten ze gedreven online in op preteaching. En daarna werd een combi van afstandsonderwijs en face-to-face onderwijs de norm.

Wat je als directeur, adjunct-directeur, zorgcoördinator, TAC-er, graadcoördinator, …  tot dit alles hebt bijgedragen was cruciaal. 

Vandaag lijkt de kans groot we in het eerste semester in verschillende regio’s, steden en gemeenten te maken zullen krijgen met ‘pandemiefase oranje‘, met de overeenkomstige veiligheidsmaatregelen tot gevolg. Ter inspiratie vind je hieronder 50 tips voor het schoolleiderschap in die pandemiefase. Alle tips samen bieden je een overzicht van waar je je op kan richten. Als je met één of meerdere van die tips aan de slag wil gaan, is het nuttig dat je dat bewust en doelgericht doet. Stel jezelf bijvoorbeeld de volgende vraag: wat denk ik dat het effect gaat zijn als ik deze tip volg? Hoe gaan we dat effect kunnen waarnemen?  

Als kapstok gebruiken we de 20 opdrachten van Effectief Schoolleiderschap. 

Je kan de 50 genummerde tips gewoon na mekaar lezen, of je kan focussen op bepaalde opdrachten, waarvan je ook telkens een korte omschrijving leest. 

Het is zeker ook een optie dat je tips samen met anderen op je school overloopt en de uitvoering ervan spreidt over meerdere personen. Zo maak je – zelfs in deze uitdagende periode – werk van gedeeld schoolleiderschap.

Opdracht 1 — Gedragen visie en doelen ontwikkelen

Omschrijving opdracht: Visie en doelen van de school zijn helder en gedragen voor/door leerkrachten en andere medewerkers. 

1. Stimuleer leraren om in samenspraak te bepalen welke doelen de leerlingen dienen te bereiken in de tijdsspanne van de voorziene code geel periode.
2. Verwoord de visie over hoe je school de leer-en onderwijstijd in de code geel periode kan maximaliseren. In welke mate offline, online of blended? Iedereen hetzelfde of gedifferentieerd? In welke samenstellingen van leerlingengroepen? Volgens welk lessenrooster? …

Opdracht 2 —  Gericht zijn op visie en doelen

Omschrijving opdracht: Binnen de school gaat het grootste deel van de aandacht naar de realisatie van de visie en doelen.

3. Breng de doelen en visie ter sprake als verwachting ten aanzien van de leerkrachten én ten aanzien van de leerlingen. 
4. Ondersteun de leerkrachten met de vertaling van de visie naar de concrete onderwijspraktijk.
5. Bepaal in samenspraak voor welke vormen van evaluatie de school in code geel periode kiest. 

Opdracht 3 — Inspireren tot effectief onderwijs

Omschrijving opdracht: De schoolleider inspireert collega’s met zijn/haar expertise over effectief onderwijs.

6. Stimuleer je leraren aan om op een passende manier te peilen naar de voorkennis van de leerlingen.
7. Vraag aan de leerkrachten dat ze de leerstof die ze willen brengen actief laten verwerken door de leerlingen. Wijs hen erop dat zowel offline, online, als blended kan. 
8. Herinner je leraren aan het verschil tussen formatief en summatief evalueren. Wijs hen op deze bijdrage: Hoe vel je een summatief oordeel wanneer je enkel formatief gegevens mag verzamelen?
9. Zorg ervoor dat het schoolteam een passende begeleiding biedt aan alle leerlingen.
10. Stimuleer het schoolteam om ouders te betrekken in het leerproces van de leerlingen. Hanteer het adagio Sterke (sch)ouders tijdens corona. 

Opdracht 4 — Betrokken zijn op lesgeven en evalueren

Omschrijving opdracht: De schoolleider is betrokken op het ontwerp en de uitvoering van het lesprogramma, op het didactisch handelen van de leerkrachten en op het evalueren van de leerlingen. 

11. Coach de leerkrachten bij de realisatie van het lesprogramma en de gekozen vormen van evalueren. Inspiratie hiervoor vind je in de volgende blog: Ondersteun je collega’s – stel je (ook op afstand) op als oplossingsgerichte coach. 

Opdracht 5 — Opvolgen en terugkoppelen

Omschrijving opdracht: De schoolleider volgt de realisatie van de onderwijsleerdoelen op en houdt de leerkrachten hiervan op de hoogte. 

12. Volg de realisatie van de vooropgestelde doelen, de visie, de lesprogramma’s en de manieren van evalueren op.  Geef naar aanleiding van je observaties feedback aan de leerkrachten en aan het hele schoolteam. 

Opdracht 6 — Resultaatgericht waarderen

Omschrijving opdracht: De schoolleider volgt en waardeert de prestaties van de individuele leerkrachten.

13. Informeer en waardeer de leerkrachten tussentijds over de samen gerealiseerde resultaten.  

Opdracht 7  — Intellectueel uitdagen

Omschrijving opdracht: De schoolleider zorgt ervoor dat de leerkrachten op de hoogte zijn van recente theoretische en praktijkgerichte onderwijskundige inzichten. 

14. Wijs de leerkrachten de weg naar de online beschikbare knowhow over offline en blended leren. Je vindt die ondermeer op deze sites: afstandsleren en heropstart (Katholiek Onderwijs Vlaanderen), COVID-19 leerplatform (Provinciaal Onderwijs), Platform afstandsonderwijs en heropstart van de school (OVSG), Inspiatiesblogs (Schoolmakers). 

Opdracht 8 — Datagebruik ondersteunen

Omschrijving opdracht: De schoolleider investeert in datageletterdheid (als attitude, competentie en proces), met als ambitie dat de schoolwerking en de lespraktijken kunnen ontwikkelen op basis van relevante informatie.  

15. Stimuleer de leerkrachten om de nieuwe beginsituatie van de leerlingen in kaart te brengen bij de terugkeer naar de school. 

Opdracht 9 — Samen leren stimuleren

Omschrijving opdracht: De schoolleider stimuleert leerkrachten(groepen) om op verschillende manieren samen te leren.  

16. Vraag aan leerkrachten om hun succesvolle manieren van online en blended leren en evalueren met elkaar te (blijven) delen. 
17. Nodig leerkrachten uit om het durf-te-vragen-principe rigoureus te hanteren richting mekaar en richting jou. Hoe zou jij dit doen? Hoe kan ik …? Wat is belangrijk bij…? 
18. Zorg tussentijds voor momenten waarop leerkrachten samen kunnen reflecteren over de kwaliteit van hun lespraktijk, gekoppeld aan hun (gangbare) opvattingen over goed onderwijs. 

Opdracht 10 — Inspraak geven 

Omschrijving opdracht: De schoolleider betrekt leerkrachten bij het bepalen van beleid, bij het nemen van belangrijke beslissingen en bij de aanpak van complexe uitdagingen.  

19. Betrek het schoolteam bij het tot stand brengen van de doelen en visie voor de code oranje periode. 
20. Hanteer met het oog op gedragen doelen en visie de consent besluitvorming.  

Opdracht 11 — Verandering faciliteren

Omschrijving opdracht: De schoolleider zorgt ervoor dat veranderingen in goede banen geleid worden. 

21. Zorg voor een realistische en gekende planning van de in de code geel periode je school gezet worden. 
22. Evalueer de plannen tussentijds en stuur bij indien nodig. 
23. Stimuleer leerkrachten om te experimenteren met nieuwe lespraktijken.
24. Onderzoek samen met je schoolteam na de code-oranje periode welke veranderingen best een blijvend karakter krijgen.  

Opdracht 12 — Positiviteit bevorderen

Omschrijving opdracht: De schoolleider beschikt over een positieve attitude en straalt die attitude uit. 

25. Ga vanuit een positieve ingesteldheid om met leerkrachten, met andere medewerkers en met leerlingen.
26. Ondersteun de  leerkrachten en andere medewerkers om positief om te gaan met de ontstane of versterkte diversiteit in de leerlingenpopulatie.

Opdracht 13 — Gedragen communicatieregels installeren

Omschrijving opdracht: De schoolleider zorgt voor een heldere en transparante communicatie tussen alle betrokkenen op de school.

27. Zorg voor duidelijke afspraken (over de communicatie) met en tussen de leerlingen.
28. Zorg voor duidelijke afspraken (over de communicatie) met de ouders.
29. Geef het voorbeeld van hoe de  communicatie kan verrijkt worden met iconen en beelden.
30. Maak duidelijk hoe leerlingen, ouders, leerkrachten en andere medewerkers hun vragen en zorgen over de veiligheid op school kunnen uiten.   

Opdracht 14 — Aanwezig zijn

Omschrijving opdracht: De schoolleider zorgt ervoor dat hij/zij wordt ervaren als een toegankelijke en beschikbare schoolleider. 

31. Stel je toegankelijk op voor leerkrachten en andere medewerkers. 
32. Stel je toegankelijk op voor leerlingen.
33. Stel je toegankelijk op voor ouders.

Opdracht 15 — Aandacht geven

Omschrijving opdracht: De schoolleider heeft aandacht voor persoonlijke situaties en intermenselijke relaties. 

34. Luister actief naar de zorgen van de leerkrachten en andere medewerkers.
35. Onderzoek hoe en met welke externe partijen je school leerlingen en personeel kunnen ondersteunen op psychosociaal vlak (eenzaamheid, verdriet, angst, verlies, trauma, …). 
36. Bevraag hoe leerkrachten en andere medewerkers de ontwikkelingen op de school ervaren.

Opdracht 16 — Heldere structuur en procedures ontwerpen

Omschrijving opdracht: De schoolleider ziet er op toe dat de organisatiestructuur en de gehanteerde procedures de realisatie van de visie en de doelen van de school optimaal ondersteunen. 

37. Richt een tijdelijke stuurgroep op en eventueel ook enkele tijdelijke werkgroepen. 
38. Stem de organisatiestructuur flexibel af op de doelen en visie van de school in de code geel periode 
39. Onderzoek welke procedures anders ingericht moeten worden. Denk daarbij onder andere aan leerlingenstromen in het schoolgebouw en op de speelpaats, registratie van aanwezigheden, evaluaties, attestesteringen, inschrijvingen…
40. Zorg meer dan ooit dat vergaderingen efficiënt verlopen, ook online. Maak hiertoe eventueel gebruik van deze drie online beschikbare checklists: de checklist ‘voorbereiding vergadering’, de checklist ‘verloop vergadering’ en de checklist ‘online vergaderen’. 

Opdracht 17 — Doeltreffend personeelsbeleid voeren

Omschrijving opdracht: De schoolleider zorgt voor doeltreffend personeelsbeleid.

41. Zorg dat leerkrachten en andere medewerkers de regel ‘ziekteverschijnselen = niet naar school komen’ nauwgezet opvolgen. 
42. Hou rekening met de competenties bij het inzetten van personeelsleden op de taken die er in een code geel periode enigszins anders uitzien. 
43. Ondersteun de snelle ontwikkeling van de digitale geletterdheid van individuele leerkrachten en van het hele schoolteam. 

Opdracht 18 — Gepaste infrastructuur en materialen voorzien

Omschrijving opdracht: De schoolleider zorgt samen met het schoolbestuur voor een gepaste infrastructuur en de nodige materialen voor het onderwijsproces.

44. Doe wat nodig is om de fysieke veiligheid van alle aanwezigen op je school te maximaliseren. Raadpleeg hiervoor de richtlijnen van overheid.
45. Duid iemand aan die leerkrachten ondersteunt bij de technische kant van het online leren en samenwerken. 

Opdracht 19 — Financiële middelen beheren 

Omschrijving opdracht: De schoolleider zorgt samen met het schoolbestuur voor efficiënte beheer van middelen. 

46. Hou een apart overzicht bij van de extra kosten die je school heeft in het kader van de COVID-19 epidemie.  
47. Hou toezicht op de efficiënte besteding van de financiële middelen. 

Opdracht 20 — Functionele externe relaties onderhouden

Omschrijving opdracht: De schoolleider ontwikkelt en onderhoudt een extern netwerk dat functioneel is voor de schoolwerking. 

48. Kijk uit naar of vraag op welke manieren de gemeente of stad jouw school in de code geel periode (extra) kan ondersteunen? 
49. Onderzoek of je school op een of andere manier baat kan hebben bij een (nieuwe) samenwerking met een of meerdere naburige scholen? 
50. Hou contact met collega-directies binnen de scholengroep/-gemeenschap en daarbuiten. 

Schoolmakers wenst jou en iedereen op je school erg veel succes, een blijvende motivatie en vooral ook een goede gezondheid.

Yves Larock